Πώς να ενισχύσεις την αυτοπεποίθηση του παιδιού- Πρακτικές συμβουλές για όλες τις ηλικίες (0-12 ετών)

Πολλοί γονείς αναρωτιούνται πώς μπορούν να τονώσουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού τους χτίζοντάς τη σταδιακά μέσα στην οικογένεια προκειμένου να μεγαλώσουν ολοκληρωμένους και αυτόνομους ανθρώπους με πίστη στον εαυτό τους και τις ικανότητες τους, έτοιμους να δοκιμάσουν καινούριες προκλήσεις στη ζωή και να εξελίσσονται συνεχώς σε ό,τι επιλέξουν.

Όπως συμβαίνει συχνά με πολλά σημαντικά στοιχεία της προσωπικότητας, η διαμόρφωση ή ενίσχυσή τους πηγάζει κυρίως από τη σχέση που δημιουργείται με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος, και δεν προέρχεται από μια «κληρονομική προδιάθεση» ή μια «τυχαία μίμηση». Άλλωστε, η αυτοπεποίθηση και η ενίσχυσή της δεν είναι μία έμφυτη ιδιότητα αλλά μία συνεχής “εργασία σε εξέλιξη” και παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις ακόμη και στους ενήλικες!

Γιατί είναι όμως σημαντική η αυτοπεποίθηση στη ζωή του παιδιού; Πώς μπορείς να καλλιεργήσεις τη σιγουριά και την αυτοπεποίθηση στο παιδί σου υιοθετώντας τις κατάλληλες συμπεριφορές ανάλογα με την ηλικία του;

Τα νεογέννητα και τα μωρά δεν εκδηλώνουν αυτοπεποίθηση με την κλασική έννοια. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν βλέπουν ακόμη τον εαυτό τους ως ένα ξεχωριστό άνθρωπο. Μπορεί η αίσθηση του εαυτού μας στον κόσμο να εμφανίζεται ως μια αναπτυξιακή διαδικασία με την πάροδο του χρόνου, αλλά η βρεφική ηλικία είναι κατάλληλη για να θέσεις τα θεμέλια για υγιή αυτοπεποίθηση ακολουθώντας τα παρακάτω tips:

• Ανταποκρίσου στο κλάμα και στα υπόλοιπα σημάδια επικοινωνίας του. Για παράδειγμα, μην διστάσεις να το παίρνεις αγκαλιά όταν κλαίει ζητώντας σου να το παρηγορήσεις ή κατέβασέ του το παιχνίδι που σου δείχνει από το ράφι που δεν φτάνει. Τέτοιες χειρονομίες στήριξης, αγάπης και στοργής κάνουν το μωρό να εμπιστεύεται ότι πάντα θα είσαι εκεί για αυτό και το οπλίζουν με θάρρος ώστε να απομακρύνεται (σιγά σιγά) από εσένα για να εξερευνήσει.
• Δείξε έμπρακτα την αγάπη σου στο μωρό χαμογελώντας του, παίρνοντας το αγκαλιά και γεμίζοντας το φιλιά.
• Δώσε του να ασχοληθεί με δραστηριότητες που είναι τόσο απαιτητικές όσο χρειάζεται για το αναπτυξιακό του επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η δραστηριότητα είναι αρκετά δύσκολη για να είναι ενδιαφέρουσα για το μωρό αλλά εντός του πεδίου δεξιοτήτων του για να την “κατακτήσει”. Επίσης αναγνώρισε λεκτικά τόσο το αποτέλεσμα των ενεργειών του όσο και την πρόοδο που σημειώνει. Για παράδειγμα: “Προσπαθείς πολύ σκληρά για να φτιάξεις αυτό το παζλ”, “Κατάλαβες ότι αυτό το κομμάτι δεν ταιριάζει εδώ και το αντικατέστησες με ένα άλλο. Τώρα το παζλ θα γίνει πιο εύκολα.”, “Μόλις συμπλήρωσες ένα ακόμη κομμάτι του παζλ! Άλλα δύο κομμάτια μένουν και το παζλ θα τελειώσει.” Αυτό θα το βοηθήσει να αφομοιώσει σταδιακά την αίσθηση της ικανότητας-είμαι ικανός/η να φτιάξω το παζλ με τις δικές μου πράξεις.

Τα νήπια αρχίζουν να κατανοούν τον εαυτό τους, τι μπορούν να κάνουν και τι τα κάνει αυτό που είναι.

• Δώσε επιλογές. Η δυνατότητα του παιδιού να επιλέξει σε ελεγχόμενες εναλλακτικές, ως προς το τι ή πόσο θα φάει, ποια παιδικά ρούχα θα φορέσει ή πιο χρώμα προτιμά επιλέγοντας μεταχειρισμένα ρούχα για παιδιά από την πρώτη πλατφόρμα ανταλλαγής παιδικών ρούχων στην Ελλάδα Swaplanet είναι απλές καθημερινές ελευθερίες που ενθαρρύνουν την ικανότητά του να σκέφτεται, να αναγνωρίζει τις ανάγκες του και να δοκιμάζει να τις εκφράσει και να τις ικανοποιήσει χωρίς περιττούς δισταγμούς ή αυτο-αμφισβητήσεις.
• Δώσε του την ευκαιρία να πει “όχι”. Είναι πολύ σημαντικό για τα νήπια να μάθουν να διεκδικούν αυτό που θέλουν αλλά και να καταλάβουν ότι η κάθε μας επιλογή έχει συνέπειες. Για παράδειγμα, είναι οκ αν το παιδί δεν θελήσει να βάλει ζακέτα ένα ήπιο φθινοπωρινό πρωινό, καθώς το να κρυώσει λίγο δεν θα αποβεί καταστροφικό για αυτό. Ίσα ίσα το παιδί θα έρθει αντιμέτωπο με την αίσθηση του κρύου και πολύ πιθανό να πάρει άλλη απόφαση την επόμενη φορά.

• Άσε το παιδί να εξερευνήσει το περιβάλλον του, αλλά να είσαι έτοιμος/η να το βοηθήσεις αν σε χρειαστεί. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να γοητευτεί από μια μυρμηγκοφωλιά αλλά να φοβηθεί όταν το μυρμήγκι σκαρφαλώνει στο πόδι του. Το παιδί σε χρειάζεται για να το βεβαιώσεις ότι είναι εντάξει και δεν κινδυνεύει.
• Ενθάρρυνε τη λήψη πρωτοβουλιών και την αυτονομία. Η αγωνία σου να καλύψεις τις ανάγκες του παιδιού πριν καν τις εκφράσει ή η ανάγκη σου να κάνεις τα πάντα για αυτό για να γλιτώσεις χρόνο ή για να μην κοπιάσει το παιδί στο ελάχιστο, το εμποδίζουν να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του και την ικανότητά του να λύνει προβλήματα και στερεί την ευκαιρία να δοκιμάσει τις δυνάμεις τους. Αν ο γονιός πάντα προηγείται στο να καλύπτει το μερίδιο του παιδιού, από το πως να δέσει τα κορδόνια, μέχρι να τακτοποιήσει το δωμάτιό του, το παιδί χάνει το κίνητρο της προσπάθειας. Όταν δεν έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει τις δυνάμεις του, καταλήγει να μην πιστεύει σε αυτές, αυτο-ακυρώνεται και αδρανεί.

Σε αυτή την ηλικία, τα παιδιά θέλουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους και αναζητούν συχνά την επιβεβαίωσή σου ρωτώντας αν είναι τα μεγαλύτερα, τα πιο γρήγορα ή τα καλύτερα σε ό,τι κάνουν. Μπορείς να συνεισφέρεις ενεργά στην αυτοπεποίθηση του παιδιού σου ακολουθώντας τακτικές όπως:

• Ξεχώρισε τη συμπεριφορά από το ίδιο το παιδί. Όταν χρειάζεται να πειθαρχήσεις το παιδί σου, ξεκαθάρισε ότι δεν είναι αποδεκτή η συμπεριφορά του, όχι το ίδιο. Για παράδειγμα, αντί να πεις, "Είσαι πολύ άτακτος/η σήμερα. Γιατί δεν είσαι καλό παιδί;" πες, "Το να σπρώχνεις το φίλο σου δεν είναι ωραίο. Μπορεί να χτυπήσετε. Παρακαλώ μην τον σπρώχνεις και ζήτα του συγγνώμη."
• Επαίνεσέ το επειδή προσπάθησε σκληρά ή επειδή δοκίμασε κάτι καινούριο όχι επειδή είναι “το καλύτερο”. Έτσι θα δείξεις μεν στο παιδί ότι είσαι περήφανος/η για αυτό, αλλά θα του διδάξεις να εκτιμά τον εαυτό του αλλά και τις επιτυχίες των άλλων.
• Εξήγησέ του ότι το να χάνει είναι μέρος του παιχνιδιού. Αντί λοιπόν να το ρωτήσεις “Κέρδισες;”, δοκίμασε να του πεις “Πώς σου φάνηκε η προσπάθεια;” ή “Πέρασες καλά;”. Με αυτό τον τρόπο επικοινωνείς στο παιδί ότι θα το αγαπάς και θα το εκτιμάς ανεξαρτήτως του αν κέρδισε ή έχασε και το ενθαρρύνεις να κάνει το ίδιο στη σχέση του με τον εαυτό του.

• Παίξε μαζί του απλά επιτραπέζια παιχνίδια ή παιχνίδια με κάρτες, όπου το παιδί θα εξοικειωθεί με την έννοια της “σειράς”. Παιχνίδια όπως αυτά βοηθούν το παιδί να μάθει πώς να παίζει και να συνεργάζεται μαζί με άλλους, εφοδιάζοντάς το με δεξιότητες και εμπιστοσύνη σε κοινωνικές καταστάσεις που περιλαμβάνουν παράλληλη δράση και “ανταγωνισμό”.
• Ενθάρρυνε το παιδί να σε βοηθά με τις δουλειές του σπιτιού – για παράδειγμα, να στρώνει το τραπέζι ή να μαζεύει τα ρούχα από την απλώστρα. Αυτό δείχνει στο παιδί ότι το εμπιστεύεσαι να διεκπεραιώσει χρήσιμες καθημερινές ασχολίες με υπευθυνότητα, κάτι που το βοηθά να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του.

Στο σχολείο, τα παιδιά μπορεί να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους φίλους και τους συμμαθητές τους. Σε αυτή την ηλικία, η αυτοεκτίμηση τείνει να σχετίζεται με πολλά πράγματα – συμπεριλαμβανομένου του πόσο καλά τα πάνε στα μαθήματα, της εξωτερικής τους εμφάνισης, των επιδόσεών τους στον αθλητισμό και πόσο εύκολα κάνουν φίλους.

Οι προκλήσεις στο σχολείο μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνονται ως εν δυνάμει “κίνδυνοι” για την αυτοπεποίθηση του παιδιού . Αν χειριστείς τα ερεθίσματα αυτά σωστά παρόλα αυτά, μπορείς να βοηθήσεις το παιδί να καταλάβει ότι δεν χρειάζεται να είναι τέλειο σε όλα για να είναι ικανό, να το αγαπούν και να το εκτιμούν.

• Εστίασε στην προσπάθεια που καταβάλει το παιδί και στο θάρρος που επιδεικνύει όταν δοκιμάζει καινούρια ή δύσκολα πράγματα. Για παράδειγμα: «Ξέρω ότι ήσουν αγχωμένος/η να πεις το ποίημα σου μπροστά σε όλους στη γιορτή, αλλά ήσουν τόσο γενναίος/α που το δοκίμασες.
• Ενθάρρυνέ το να προσπαθήσει ξανά και ξανά όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο από την πρώτη φορά. Αυτό χτίζει επίσης την επιμονή και την ανθεκτικότητα του παιδιού.
• Καθοδήγησέ το σε δύσκολες για αυτό κοινωνικές καταστάσεις – για παράδειγμα, «Προσπάθησε να χαμογελάς όταν θέλεις να γνωρίσεις μια καινούρια παρέα. Οι άλλοι θα θέλουν να παίξουν μαζί σου αν φαίνεσαι χαρούμενος». Ιδιαίτερα ωφέλιμο θα ήταν να εξασκηθείτε μαζί σε τέτοιες καταστάσεις αναπαριστώντας τες θεατρικά μέσα από παιχνίδια ρόλων.

• Προσπάθησε να κάνεις ουσιαστικό διάλογο χωρίς νουθεσίες, αλλά πραγματική προσπάθεια να καταλάβεις και να στηρίξεις το παιδί, ενθαρρύνοντας το να καλλιεργεί τα ενδιαφέροντα και τις σχέσεις του, δείχνοντάς του ότι πιστεύεις σε αυτό και εμπιστεύεσαι την κρίση του, αλλά ταυτόχρονα ότι είσαι εκεί για να το στηρίξεις και να το συμβουλέψεις σε τυχόν δυσκολίες που προκύψουν.
• Μάθε του να διαχειρίζεται την κριτική των άλλων. Εξήγησέ του ότι η κριτική μπορεί στην πραγματικότητα να είναι κάτι θετικό, καθώς μας δείχνει τι μπορούμε να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε για να γίνουμε καλύτεροι. Ομοίως, ορισμένες φορές δείχνει απλώς την άσχημη συμπεριφορά αυτού που την ασκεί. Βοήθησε το παιδί να εντοπίζει τη διαφορά.
• Πρότρεψέ το να ασκείται. Η γυμναστική και η ενασχόληση με τον αθλητισμό συμβάλλουν καταλυτικά στη βελτίωση της διάθεσης και στην εκτόνωση. Επιπλέον, η εκμάθηση ενός σπορ μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την αυτοπεποίθησή του.
• Επιβεβαίωνε και επιβράβευε χαρακτηριστικά του παιδιού, δηλαδή αυτό που είναι και όχι μόνο αυτά που καταφέρνει. Για παράδειγμα, είσαι θαρραλέος/η, οξυδερκής, έμπιστος/η φίλος/η κ.τ.λ., και όχι μόνο «Μπράβο για τον τέλειο βαθμό που πήρες στα μαθηματικά»
• Άκου και αποδέξου ακόμα και «αρνητικά» συναισθήματα. Για παράδειγμα, εάν το παιδί έχει θυμώσει που δεν του επιτρέπεις να γυρίσει αργά από μια έξοδο, μίλα για αυτό που βλέπεις και ακούς (π.χ. «Καταλαβαίνω ότι έχεις θυμώσει αλλά δεν μπορώ να έρθω να σε πάρω αργότερα»). Η επιβεβαίωση του θυμού, του φόβου ή του μίσους του παιδιού (αντί της αποσιώπησής τους) καθησυχάζει και δημιουργεί την αίσθηση πως ο γονιός έχει καταλάβει και αποδέχεται τα συναισθήματά του, άρα και το ίδιο ως άτομο.

Στόχος όλων αυτών των συμβουλών και των δραστηριοτήτων είναι να δράσουν εκπαιδευτικά, όχι αποπερατικά. Δεν αποσκοπούν δηλαδή στην ανατροφή ενός “παιδιού υπερήρωα” που δεν θα λυγίζει με τίποτα, αλλά επιδιώκουν να διευκολύνουν το παιδί να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και τις δεξιότητές του, αλλά και να βιώσει την αυτοπεποίθηση κατανοώντας ότι αξίζει και μπορεί να διεκδικεί αυτό που θέλει, το οποίο άλλες φορές θα κατακτά και άλλες όχι. Ένας κοινός βοηθητικός άξονας για όλες τις ηλικίες είναι η επιβράβευση του παιδιού για την προσπάθεια και την προσαρμοστικότητα που επέδειξε και όχι για το τέλειο αποτέλεσμα. Η διαμόρφωση και η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης είναι δια βίου διαδικασίες τα θεμέλια για τις οποίες χτίζουν οι γονείς μαζί με τα παιδιά από τη βρεφική κιόλας ηλικία.

 Πηγές άρθρου:

• • https://raisingchildren.net.au/toddlers/behaviour/understanding-behaviour/about-self-esteem
  • https://www.zerotothree.org/resources/1284-developing-self-confidence-from-birth-to-12-months
  • https://www.babycenter.com/child/development/how-to-build-your-preschoolers-self-esteem_64036
  • https://oneirovates.com/pos-tha-apoktisei-aftopepoithisi-to-paidi-sas/
  • https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/oikogeneia-kai-paidi/goneiki-anatrofi/10722-enisxyontas-tin-aftopepoithisi-tou-paidioy.html
  • https://www.paidiatros.com/paidi/symberifora/aftopepithisi-paidi-symvoules-goneis